Sayısal Uçurumu Köprülemek: Dünyanın kültürel ve bilimsel mirasını herkesin erişimine açmak
Sayısal uçurum, bir bilgi uçurumudur.
Sayısal uçurumun üzerine köprü kurmak, Birleşmiş Milletler Milenyum Gelişim Hedefleri’ne ulaşmada kilit bir etmendir. Bilgiye ve iletişim araçlarına erişim, sağlık ve eğitimin yanında kültürel ve ekonomik gelişimi de desteklemektedir.
Bilginin yayılımı, vatandaşların yaşam boyu öğrenmeye ve eğitime katılmalarını sağlar. Dünyadaki gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmak, herkesin kendi sosyal çevresinin gelişiminde yapıcı olarak rol almasını sağlar.
İnsanoğlunun kültürel ve bilimsel mirasına eşit erişim herkesin hakkıdır ve hem şimdiki nesil hem de gelecektekiler için dünyadaki zenginlik ve çeşitliliği öğrenmeyi ve anlamayı sağlar.
Kütüphaneler, barışı ve insani değerleri geliştirmede çok önemli araçlardır. Sayısal kütüphaneler, kültürleri coğrafi ve sosyal sınırlar ötesinde birleştirerek bir bilgi ve birikim evreninin kapılarını açar. Kütüphanelerin, sayısal kütüphanelerin kurucuları ve ev sahipleri haline gelmesi bilgi ve iletişim teknolojilerindeki becerilerin yaygınlaşmasını kolaylaştırır. Bu durum da sosyal ve ekonomik değişim için gereken okuryazarlık, kişisel gelişim ve bilimsel birikimin temelini oluşturur.
IFLA (Uluslararası Kütüphane Dernekleri ve Kurumları Federasyonu), Dünya Bilgi Toplumu Zirvesi’nde alınan kararlar doğrultusunda, yerel ve ulusal yönetimleri ve uluslararası kuruluşları sayısal kütüphanelerin geliştirilmesine destek verme ve aktif olarak katılma konusunda teşvik eder.
Sayısal Kütüphaneler
Sayısal kütüphane, kaliteli sayısal nesnelerden oluşan online bir koleksiyondur. Bu koleksiyon, uluslararası kabul görmüş koleksiyon geliştirme ilkelerine bağlı olarak oluşturulur veya toplanır ve yönetilir, kullanıcıların kaynakları kullanmasına imkan veren hizmetler tarafından desteklenerek tutarlı ve sürdürülebilir bir biçimde erişime sunulur.
Sayısal koleksiyonlara erişim sağlayabilmek için yeni teknolojileri uygulayan sayısal kütüphane, kütüphane hizmetlerinin ayrılmaz bir parçasını oluşturur. Bir sayısal kütüphanede koleksiyonlar, belirli bir topluluk veya topluluklar tarafından ekonomik olarak kullanılabilecek bir biçimde oluşturulur, yönetilir ve erişime sunulur.
Sayısal kütüphane, Bilgi Toplumunun ihtiyaçlarını karşılayacak bir sayısal bilgi ağı oluşturmak amacıyla halk ve araştırma kütüphaneleri arasında bir işbirliği mekanizmasının kurulmasını sağlar. Bir sayısal kütüphanedeki tüm ortakların sistemleri birlikte işleyebiliyor olmalıdır.
Sayısal kütüphane, sayısal içeriğin korunması amacıyla sayısal arşiv geliştirme çabasının tamamlayıcısıdır. Bu işleviyle sayısal kütüphane, kültürel ve bilimsel mirasın korunmasına ve bu mirasa erişilmesine katkı sağlar.
Misyon ve Hedefler
Sayısal kütüphanenin misyonu, hem sayısal olan hem de olmayan bilgiye, güvenilir ve yapılandırılmış bir biçimde doğrudan erişim imkanı sağlamak; böylece bilgi teknolojisini, eğitimi ve kültürü çağdaş kütüphane hizmetlerinde bir araya getirmektir. Bu misyonu tamamlamak için aşağıdaki hedeflere ulaşılmalıdır:
- Kültürel ve bilimsel mirasa erişimi, onun korunmasını ve sayısallaşmasını destekleme.
- Fikri mülkiyet haklarını korurken kütüphaneler tarafından toplanan değerli bilgileri tüm kullanıcıların hizmetine sunma.
- Açık standartları ve açık erişimi destekleme amacıyla birlikte işleyebilen sayısal kütüphane sistemleri oluşturma.
- Ortak standartların ve en iyi uygulamaların geliştirilmesinde kütüphanelerin ve bilgi hizmetlerinin oynadığı önemli rolü destekleme.
- Acil ihtiyaç olan sayısal materyale uzun dönemli erişim hakkında farkındalık yaratma.
- Sayısal kütüphaneleri yüksek hızda araştırma ve geliştirme ağları ile bağlantılandırma.
- Sayısal içeriğin oluşturulmasında ve yayılmasında iletişim medyası ile kurumsal rollerin artan yakınsamasından faydalanma.
İçerik Oluşturma, Erişim ve Koruma
Sayısal bir kütüphane yapılandırmak için sayısallaştırılmış içerik gereklidir. Birçok ülke, ulusal sayısallaştırma programları oluşturmakta veya planlamaktadır. IFLA, hem ulusal sayısallaştırma stratejilerini hem de bireysel kütüphane veya ortaklık girişimlerini güçlü bir biçimde destekler ve teşvik eder. Sayısallaştırma sayesinde kıtalararası materyaller bir araya getirilerek sanal koleksiyonlar oluşturulur. Sayısallaşma, ayrıca, özgün doküman ve araçların hasar görmesine karşı koruma rolüne sahiptir.
Her kütüphane kurumu içinde sayısal kütüphane, koleksiyonları, hizmetleri ve veri, bilgi ve birikim oluşturma, yaygınlaştırma, kullanma ve koruma yaşam döngüsünde destek sağlayan insanları bir araya getiren bir ortam olarak işlev görür.
Birlikte işlerlik ve sürdürülebilirlik, sayısal kütüphanelerin birbirleri ile bağlantı kurmasını sağlayan vizyonun anahtarlarıdır. Kabul görmüş açık standartlara ve protokollere uyum gösteren sayısal kütüphaneler, bilginin dünya çapında yaygınlaştırılmasına katkıda bulunur.
Manifesto’nun Uygulanması
IFLA, ulusal hükümetleri, hükümetlerarası kuruluşları ve sponsorları sayısal kütüphanelerin stratejik önemini kabul etmeye teşvik eder. Büyük ölçekli sayısallaştırma programlarına yapılan katkılar, kültürel ve bilimsel bilginin daha yaygın şekilde bulunabilmesini sağlayarak sürdürülebilir nitelikte ulusal ve uluslararası kütüphane girişimlerini daha ileriye taşır.
Sayısal uçurumun üzerine köprü kurmak ve gelecek nesillerin erişimini güvence altına almak için ulusal ve yerel yönetimlerden mali destek ve özel amaca yönelik mevzuat gerekir. Uzun vadede stratejiler, sayısal uçurumun üzerine köprü kurmayı, eğitim, okuryazarlık ve kültürün gelişimini güçlendirmeyi ve en önemlisi bilgiye erişimi sağlamayı amaçlamalıdır.
IFLA, eğitim ve araştırmayı, turizmi ve yaratıcı sektörleri destekleyen zengin ve çeşitli dijital kaynaklar sağlamak için, kütüphanelerin diğer kültürel ve bilimsel miras kurumları ile işbirliği içinde çalışmasını teşvik eder. Bilimsel ve kültürel bilgiye erişim, kendi kuşağımız ve gelecek nesiller için sürdürülebilir olmalıdır.
Paydaşlara danışmak önemlidir. Sayısal kütüphanelerin tasarımcıları ve kurucuları maddi ve manevi kültürel mirasını sayısallaştırmayı önerdikleri yerel topluluklarla onların haklarına ve isteklerine saygı göstermek için görüşmelidirler. Sayısal kütüphanelerin kurulumu körlerin veya basılı yayınları kullanma konusunda engelli kişilerin ihtiyaçlarını karşılayarak bilgiye erişim eşitliğini de desteklemelidir..
Yetkililer, her düzeyde (ulusal, bölgesel veya yerel) sayısal kütüphane için aktif planlama aşamasında aşağıdaki konuları dikkate almalıdırlar:
- Eğitimli personel
- Uygun binalar
- Kütüphane ve arşivler için bütünleşik planlama
- Finansman
- Hedef koyma
Bilgi Toplumu Dünya Zirvesi’nde önerildiği üzere, sayısal kütüphaneleri planlamada ulusal e-stratejiler sağlam bir temel oluşturabilir.
IFLA Yönetim Kurulu tarafından onaylanmıştır.
Aralık 2007
Orijinal metinden (IFLA Manifesto for Digital Libraries http://www.ifla.org/publications/ifla-manifesto-for-digital-libraries) çeviren Ece DÜNDAR ve Zeynep Tuba SUNGUR